مغز در لحظه‌های کشف ناگهانی دچار دگرگونی می‌شود؛ اتفاقی جادویی که قدرت حافظه را دو برابر می‌کند و یادگیری را ماندگارتر می‌سازد.
تقریباً همه ما آن لحظه‌های خاص را تجربه کرده‌ایم؛ لحظه‌ای که ناگهان راه‌حل یک مسئله پیچیده در ذهنمان جرقه می‌زند و همه‌چیز روشن می‌شود، درست مثل صحنه‌های کارتونی که لامپی بالای سر شخصیت روشن می‌شود. اکنون دانشمندان ثابت کرده‌اند که این لحظات درخشش ذهنی نه‌تنها واقعی‌اند، بلکه مغز را به‌شکل قابل‌توجهی دگرگون می‌کنند.
بر اساس پژوهشی تازه منتشرشده در مجله Nature Communications، زمانی که فرد به کشف ناگهانی یا لحظه موسوم به «آهان» (aha moment) می‌رسد، الگوی فعالیت مغز به‌کلی تغییر می‌کند. نکته جالب‌تر اینکه، یادگیری از این طریق بسیار مؤثرتر از روش‌های تحلیلی و گام‌به‌گام است و اثری عمیق بر حافظه باقی می‌گذارد.
روبرتو کابه‌سا، متخصص علوم اعصاب در دانشگاه دوک و یکی از نویسندگان اصلی این تحقیق، می‌گوید وقتی فرد در حین یادگیری به لحظه aha می‌رسد، شانس به‌خاطر سپردن آن اطلاعات تقریباً دو برابر می‌شود. او معتقد است کمتر پدیده‌ای به‌اندازه این لحظه‌های شهودی می‌تواند حافظه را تقویت کند.
در جریان این مطالعه، از شرکت‌کنندگان خواسته شد تا معماهایی تصویری را حل کنند که با تکمیل بخش‌هایی از تصویر، شکل پنهانی را آشکار می‌ساخت. در ظاهر، این چالش‌ها ساده به نظر می‌رسند، اما از نظر سازوکار ذهنی، شباهت زیادی با لحظه‌های واقعی کشف در مسائل مهم دارند.
در همین حین، فعالیت مغزی افراد با استفاده از fMRI مورد بررسی قرار گرفت؛ ابزاری که با سنجش جریان خون در مغز، سطح فعالیت نواحی مختلف آن را ثبت می‌کند. پس از هر حل معما، از شرکت‌کنندگان پرسیده شد که آیا پاسخ را به‌صورت ناگهانی در ذهن یافته‌اند یا با تحلیل تدریجی به نتیجه رسیده‌اند.
نتایج شگفت‌انگیز بود: کسانی که پاسخ را به‌شکل ناگهانی کشف کرده بودند، نه‌تنها آن را بهتر به خاطر می‌سپردند، بلکه احتمال یادآوری آن بعد از پنج روز نیز بسیار بالاتر بود. این افراد همچنین اعتماد به نفس بیشتری نسبت به درستی پاسخشان داشتند.
تصاویر مغزی نشان داد که این لحظه‌های درخشان با افزایش فعالیت در ناحیه هیپوکامپ، یعنی مرکز یادگیری و حافظه مغز، همراه است. افزون بر آن، در قشر بینایی مغز – ناحیه‌ای که مسئول تحلیل اطلاعات تصویری است – نیز تغییرات محسوسی رخ داد. هرچه لحظه کشف قوی‌تر بود، شدت این تغییرات بیشتر بود.
ماکسی بکر، عصب‌شناس از دانشگاه هومبولت و نویسنده اصلی مقاله، توضیح می‌دهد که در این لحظه‌ها، مغز به شکلی متفاوت به دنیا نگاه می‌کند. به گفته او، کشف ناگهانی زمانی رخ می‌دهد که بخش‌های مختلف مغز همکاری بهتری با هم پیدا می‌کنند و ارتباط میان آن‌ها تقویت می‌شود.
این پژوهشگران باور دارند که طراحی محیط‌های یادگیری به‌گونه‌ای که چنین لحظاتی را تسهیل کنند، می‌تواند نقش مهمی در تقویت یادگیری عمیق و پایدار داشته باشد. آن‌ها اکنون در حال بررسی مرحله‌ای هستند که درست پیش از لحظه کشف رخ می‌دهد؛ جایی که می‌توان به درک عمیق‌تری از رازهای مغز انسان رسید.